Footnote

Footnote*


Gjin Kel Përgjegjës dhe Hajri Duri Pasqafës u ka dalë nami për gjërat e jashtëzakonshme që çojnë nëpër mend. Ndërsa për krijimtarinë e të parit, nuk dihet pothuajse asgjë1, për krijimtarinë e hamendësuar të të dytit ka shumë të dhëna interesante, që jo vetëm s’na e bën zemra t’i zëmë në gojë, por nuk është as vendi i përshtatshëm t’i përmendim këtu. Por sa të pafat qenë! Frymëzimi dinamik që i mbante gjatë gjithë ditës, i lëshonte pabesisht: ata ndjeheshin krejtësisht të paaftë të kujtojnin qoftë dhe një mendim të thjeshtë. Si gjithmonë, Gjin Kel Përgjegja dhe Hajri Duri Pasqafa, edhe pse të bllokuar nga mefshtësia shterpe, i kishin ende të pashuara në shpirt gjurmët e frymëzimeve që ua begatonin krenjat me mendime fisnike, jashtëzakonisht të jashtëzakonshme. Andaj dhe s’arrinin të shkruajnin më shumë se sa një frazë të tillë, secili në manierën e vet:
Gjin Kel Përgjegja: “Sot, gjithë ditën, nuk e di pse, po kam qenë shumë i lumtur...”;
Hajri Duri Pasqafa: “Seç kam sot gjithë ditën një si ndjesi të pashqitshme, e cila më ysht t’i hakërrehem ndokujt: hiqmu qafe! Por... s’kam se kujt...!”.

Kohët e fundit studiuesit e krijimtarisë së hamendësuar të Gjin Kel Përgjegjës dhe Hajri Duri Pasqafës kanë dalë në një përfundim të përbashkët. Ata këmbëngulin se krijimtaria e pashkruar (dhe e pamundur për t’u shkruar) e Gjin Kel Përgjegjës, do të kishte lulëzuar e plotë, nëse aksidenti fatal2 që i mori jetën në moshë të re, do ta kishte lejuar shfaqjen e plotë të këtij talenti në shpërthim. Kurse për të dytin ka një mendim disi koprac kur shkruajnë se: “Që nga ëndrra e parë3, deri tek mendimet e para gjatë shëtitjeve në fshatin e tij të lindjes4, Hajri Duri Pasqafën do ta ndiqte një seri e dendur vegimesh demoniake e profetike dhe, pikërisht një dendësi dhe një dinamikë e tillë ia dëmtoi pa masë kujtesën mendimtarit.

Pasqafa kishte një kujtesë kryekëput emocionale, e cila lindte e harbohej gjatë lëvizjeve përjashta. Ai ishte forma e lëvizjes së mendimit, një ‘homo pantha rei’. Kujtesa e tij humbiste e zhdavaritej nga çdo qëndrim statik5. Si duket hulumtuesit e tij e kanë anashkaluar mrekullinë e përjetimit të Hajri Duri Pasqafës, kur shkruante6:

Sillem, shtillem rreth e rreth,
S’pipëtin as bar, as gjeth.

Tash i kemi kohë e vënd;
Kemi tash një vendqëndrim:

Unë përkund absurdin tënd,
Ti përkund absurdin tim -

duke përfshirë me një dialektikë metafizike unitetin e lëvizjes, pezullisë dhe prehjes, kohë gjatë së cilës mbruhet mendimi me dritëhijet dhe poezinë e vet. Vepra e pashkruar e këtij kolosi numërohet të shkojë deri në 101 vëllime të pabotuara.

Dukë parë përpjekjet kolosale të këtyre titanëve të mendimit dhe ëndërrimit shqiptar, ende të pavlerësuara gjer më sot, ne7 vendosëm t’i nderojmë ata (post mortum), duke u dhënë Çmimin e madh - “Maja të paarrira”8.


* Titulli është i redaksisë, që kemi ndërmend ta ngremë së shpejti (shën. ynë).


__________________________________________________________

1 Me përjashtim vetëm të kësaj ëndrre, të cituar prej një studiuesi anonym, origjinalin e të cilit e ruajnë me fanatizëm anëtarët e një sekti të paidentifikueshëm. Në këtë ëndërr Gjin Kel Përgjegjës i shtiret një stadium i famshëm futbolli ku sulmuesi gjerman Balack shënon një gol spektakolar. Mandej ekrani fokusohet në pamjen triumfatore të kaçurrelit bavarez dhe ngrin në pritje të një reklame uji. Atëherë në kornizën e kësaj reklame Balack deklaron: “Këtë ndeshje e japim në nderim të viktimave të Gërdecit!”.

2 Atë thjesht e la jeta, pa asnjë shkak të dukshëm.

3 Ëndrra e parë e Hajri Duri Pasqafës është ruajtur në një version disi të zbehur. Pak a shumë subjektin e saj mund ta japim përmbledhtazi: “Një park me lodra fëmijësh dhe në atë park – Hajriu, në një moshë tek të shtatëdhjetat (moshë, të cilin ai fatkeqësisht, nuk arriti ta shijonte). Në një Tra-peshore, mbi njërin skaj është ulur ai, ndërsa në skajin tjetër, vetë Enver Hoxha. Kështu, një herë peshon Hajriu dhe ngrihet Enver Hoxha përpjetë, duke kalavarur këmbët e gjata, herë tjetër mëshon poshtë Enver Hoxha dhe ngrihet n’ajri Hajriu, duke lëshuar një alamet fërshëllime e duke ruajtur me një dorë, të mos i shkasë shtrembër kapelja republike”.

4 Bëhet fjalë për fshatin e vërtetë të lindjes së Gjeniut, Bythuçin, të cilin tash në hartë do ta keni me emrin e ri. E gjeni dot?

5 Cituar sipas veprës “Nëpër analet e mendimtarëve të anatemuar shqiptarë” ose “Gjeniu në mërgim”. Kapitulli “Shkrimtari shqiptar si emigrant i brendshëm”, faqe 727. Sh.B “Kakofon”, Tiranë 2009.

6 E kemi me të gjegjme: na e tha një burrë.

7 Ne, këtu, d.m.th., ne

8 Kihet parasysh monografia e famshme “Drejt majave” mbi jetën dhe veprën e Leonardo da Vinçit, të cilën kemi ndërmend ta lexojmë tinëz, jo se na kanoset ndonjë rezik, por thjesht, për atmosferë.

Ne linkun e meposhtem do te mund te lexoni dhe te shihni video nga aktivititeti "Yacht Med Festival", ne kuader te et cilit u zhvillua edhe festivali i poezise "Il Viaggiop della Parola". Te ftuar nga Shqiperia Agron Tufa dhe Elvana Zaimi... Per me shume ju ftojme te ndiqni linkun :)


http://diogen.weebly.com/yacht-med-festival-il-mediterraneo-in-poesia-2011-italia.html

Sfidat e letërsisë pas viteve ’90-të

Agron Tufa:Sfidat e letërsisë pas viteve ’90-të

Shkrimtari dhe përkthyesi i njohur flet për letërsinë mes dy kohëve

Intervistoi: Oriela Stafhasani

Agron Tufa, një nga shkrimtarët më të spikatur të pas viteve nëntëdhjetë flet për sfidat e letërsisë shqiptare. Ai nuk nguron të mos u kundërvihet kritikëve të cilët e shohin si më të arrirë letërsinë e viteve të komunizmit. Krijimtaria letrare e Tufës dallohet nga stili i veçantë dhe guximi për të ecur drejt një letërsie moderne. Ai ka debutuar si në poezi edhe në prozë, madje është dhe fitues i disa çmimeve të rëndësishme. Shkrimtari Agron Tufa është i njohur edhe si përkthyes i letërsisë botërore. Disa nga veprat e tij janë botuar edhe tej kufijve të vendit tonë. Tufa është sot një përfaqësues i denjë i letërsisë bashkëkohore shqiptare.


- Zoti Tufa, shpesh dëgjojmë të flitet se letërsia e vërtetë është shkruar përpara viteve ’90. Cili është gjykimi juaj për këtë duke parë që jeni ndër shkrimtarët më të njohur të viteve të fundit?

Nuk e di kë keni parasysh ju, kur thoni në pavetore "dëgjojmë të flitet". E para duhet përcaktuar kush flet, mandej cilësia e folësit, dhe së mbrami ajo çfarë flet. Gjykimet e përgjithësuara janë joserioze kur flasim për një sferë specifike si letërsia e cila lyp gjykim profesional. Kështu që e kam të vështirë t’u përgjigjem opinioneve të dyshimta e apriori, po aq dhe ndarjes së letërsisë në dy periudha para dhe pas vitit '90. Jo se nuk ekzistojnë shkaqet dhe arsyet e thella të kësaj ndarjeje, së paku në kuptimin ideologjik të sistemeve politike - diktatura dhe postkomunizmi. Por kemi një masë shkrimtarësh, vepra e të cilëve është me njërën këmbë në komunizëm dhe tjetrën në vitet e ashtuquajtura të demokracisë. Prerje me thikë në krijimtarinë e shkrimtarëve nuk ka, megjithëse dallimi është i padiskutueshëm. Mund të flasim për personalitetin artistik të shkrimtarit që vazhdon rrugën e konsolidimit, por personalitete të tilla janë shumë të pakët, sa po t'i numërojmë do të sillemi rreth dy-tre emrave. E bëra këtë shtjellim për të theksuar se gjykimi i përgjithshëm në ndarjen e letërsisë në epoka para dhe pas viteve '90 bart doza arbitrariteti. Por nëse më kërkohet prej pyetjes tuaj opinioni im, ai dihet: është e tmerrshme ta çosh nëpër mend të jetë shkruar letërsi e vërtetë para viteve nëntëdhjetë! Jo, jam kundër këtij mendimi. Letërsia shqipe e Vërtetë, përpiqet të krijojë fizionominë e saj origjinale pas rënies së komunizmit, duke u përpjekur të çlirohet nga paraliza 50 vjeçare e mallkimit, ankthit dhe shpërfytyrimit. Është një proces i ngadalshëm, i vështirë, i mundimshëm, si në torturë, por prania dhe shenjat e saj janë të dukshme me brezat e pas viteve nëntëdhjetë, po aq sa edhe ata shkrimtarë në kapërcyell të këtyre viteve. Për mua si shkrimtar do të ishte fyese qoftë edhe përqasja me kufijtë e këtyre dhjetëvjeçarëve, sikundërse çdo krahasim tjetër me shkrimtarët që patën fatin e keq të krijonin në diktaturë. Shanset e tyre kanë qenë të varfra për çfarëdo reflektimi, eksperimenti apo lirie krijuese. Nëse është formuar (po ta marrim të mirëqenë) një opinion i tillë, se gjoja, letërsia e vërtetë qenkësh shkruar para viteve '90, atëherë përçuesit e këtij sensibiliteti derdimen, kurrë s'kanë për ta mësuar se ç'është letërsia e Vërtetë. Për ta është përfundimisht vonë dhe pamundur.

- Ju e ndani kohën tuaj, mes letërsisë, publicistikës, përkthimeve dhe botës akademike. Cili është vendi që zë secila te ju?

Varet nga ngeshmëria e kohës që kam në përdorim. Nëse do të kisha kohë më shumë, të qetë e të patrazuar, do të merresha vetëm me krijimtari letrare dhe ndoshta, me përkthime pikante. Por siç dihet, kjo është e pamundur. Prandaj lidhja ime me letërsinë ndahet midis auditorit, si punë e përditshme profesionale dhe angazhimeve akademike, ku janë të pashmangshme studimet, publicistika, etj. Kjo e fundit vjen si angazhim i ndërgjegjshëm qytetar, përderisa rrojmë në një përmasë sociale dhe kemi ndjeshmërinë e pashmangshme në raport me njerëzit, dukuritë dhe verigat e historive që na mbështjellin. Përpiqem të projektoj sa më shumë kohë për krijimtarinë letrare, edhe pse kjo bëhet gjithnjë e më e vështirë.

- Ç'mendoni për autobiografizmin në letërsi? Sa është pjesë e krijimtarisë suaj?

Kjo është një temë e gjerë. Përveç zhanrit të pastër të memuaristikës (kujtimet) ekziston lloji i romanit autobiografik apo me elemente autobiografike, i bazuar në përvojën personale të shkrimtarit. Për memuaristikën, në rastet kur ajo shënon një nivel intrigues sinqeriteti dhe përvoje kam një nderim të veçantë. Tjetër është puna me autoboigrafitë e letrarizuara nën maskën e personazheve letrare. Në këto raste kam përshtypjen se duhet parë vepra në komponentët e saj letrar, pa i kushtuar vëmendje anës sensacionale dhe ekzibicionit të shkrimtarit. Padyshim, që një prej gjendjeve kryesore, që e bashkëshoqërojnë krijimtarinë e çdo shkrimtari, është aftësia dhe nevoja për të jetuar në rolet e trilluara, pa e ndërprerë vetidentifikimin herë me një personazh e herë me një tjetër. Çdo ide, çdo tundim krijues kënaqet jo me një pjesë të botës së brendshme të shkrimtarit, për e përpin atë me gjithsej, totalisht. Përveç kësaj, historia njeh shembuj të shumtë, se si shkrimtari ka mundur t'ia kushtojë veten deri në grimën e fundit disa detyrave krijuese njëherësh apo të merret njëkohësisht me projekte absolutisht të papajtueshme, duke mbërritur ndërkaq një besueshmëri të jashtëzakonshme në shkrirjen e ideve dhe roleve të përkundërta. Unë kam përshtypjen se një shkrimtar, qoftë edhe në veprat e theksuara fantastike, imagjinative të trillit të pastër, nuk i shpëton dot përvojës së vet. Ajo është e pranishme gjithkund, ndonëse e kamufluar me figura dhe parabola. Në rastin tim jam munduar që përvojën time autobiografike ta maskoj në atë mënyrë, që ajo t'i shembëllojë lexuesit si një përvojë transindividuale; të jetë njëherësh "fakt" biografik i personazhit dhe i gjithkujt. Ndryshon puna me vepra letrare të karakterit të hapur biografik, siç janë, për shembull, romani im "Tenxherja" dhe prozat e shkurtra të vëllimit "Thembra e akilit".

- A janë skicat tuaja letrare një ironi e hollë kundrejt absurditetit të përditshmërisë?

Kur nuk e ndryshon dot gjendjen e gjërave, arma më e vlefshme mbetet ironia. Ironia është rezultat i pafuqisë përballë absurdit të përditshëm me të cilin ndeshesh gjithkund. Dhe atë e kemi me bollëk: ai shkarkohet nga valvolat e përditshmërisë sonë nga vetë gjestet dhe sjelljet tona, nga historia, mentaliteti, natyra diabolike dhe cilësia emocionale e bashkëkohësit tonë. Kornizat letrare të skicave dhe miniaturave të mia janë vazhdimi i një dialogu dhe ballafaqimi me rrënjët e realeve ku prodhohet ky absurd. Është në mënyrën time një lloj ditari tejindividual me përvojat e freskëta të përditshmërisë sonë.
-Sa te suksesshëm janë shkrimtaret tanë jashtë kufijve të Shqipërisë?
Ne jemi një gjuhë e vogël, ose më saktë, një gjuhë e rrallë, çka e bën të vështirë suksesin e shkrimtarëve tanë në botë. Në rastet fatlume, kur është punuar herët dhe falë rrethanave të favorshme, kemi arritur të prezantohemi me dinjitet. Por letërsia shqipe ka shumë disfavore. Ajo nuk ka një përkrahje nga politikat botuese dhe strategjitë e kulturës shtetërore. Në këtë kuptim fati i saj dhe suksesi jashtë kufijve të gjuhës amtare mbetet në dorë të rrethanave. Kemi raste të pakta të njohjes së letërsisë sonë jashtë, dhe prezantime të shkëputura e sporadike. Nuk ka një organizim dhe një punë promovuese, të mirëmenduar dhe të mbështetur. Në këtë kuptim, letërsia jonë mbetet e mbyllur në një rreth vicioz, pa qenë faj i shkrimtarëve apo i cilësisë artistike të autorëve tanë.

- Cilat janë arsyet që sa kalon koha dhe aq më pak libra shfletohen nga të rinjtë?

Unë mendoj se leximi, si akt, është diferencuar dhe do të vazhdojë të diferencohet nga masovizmi. Kjo është një dukuri e të gjitha kulturave. Nuk lexohet askund masivisht letërsia artistike. Në një proporcion të përafërt krahas shkallës krahasuese të popullsisë lexohet edhe në kulturat e tjera perëndimore. Leximi i letërsisë serioze mbetet atribut i një elite, e cila është e aftë të reflektojë dhe të krijojë komoditetin e kulturës së leximit. Një ndër arsyet, sipas meje, të pakësimit të lexuesve, është ndikimi i llahtarshëm mbi bashkëkohësit tanë i mjeteve të teknologjisë së informimit, karakteri i bujshëm e i sofistikuar i lojërave dhe zbavitjeve që ofrojnë këto mjete, duke thithur e "rekrutuar" sa më shumë një recepient pasiv audio-vizual. Zhvillohet veshi dhe syri, por jo meditimi. Bashkëkohësi ynë, në një masë dërrmuese është formatuar dhe reduktuar i gjithi: ai është o Vesh, o Sy. Midis veshit dhe syrit vdes pandërprerë hapësira meditative, reflektuese e përsiatëse, hapësirë të cilën e zhvillon vetëm akti krijues i leximit të letërsisë serioze.
- Sa ndikon puna juaj si përkthyes ne krijimtarinë tuaj?
Më merr një copë të mirë të kohës sime të krijimtarisë origjinale, por është padyshim një shkollë e madhe rikrijimi përmes përvojave të huaja, aq të shtrenjta e aq të domosdoshme për gjuhën, modelet dhe sensibilitetet letrare. Nuk është se ndikon në ato çfarë shkruaj unë, por krijon një njohje sa më intime me bagazhin e mjeteve shprehëse të shkrimtarëve të mëdhenj që përkthej dhe ndikon në përsosjen e konceptit tim mbi letërsinë e Vërtetë.

Tarantola


Lodi cosi odiose per quell’inno infausto
che intreccia il poema in veleno a mille fili

Il tempo si fa ragnatela suicidio ed agguato
e gli spazi si bagnano con gocce di amari destini.

Oh geometria della morte, oh arte meccanica
architettura con manifattura

Le misure contribuiscono a fornire la puleggia
che innalza realtà morte nella tela




Il fantasma


Giorno dopo giorno senza sangue nel plasma
prende forma un fantasma

e poco a poco cominci a correre,
dietro di lui trascinato via

il fantasma sa guidarti con bravura,
e tu, lo segui con piacere:
all’alba ti prende che sei vivo -
la sera cadavere ti rende
Il ragno scende nel tuo sonno
come botte di mosto alla cantina:
dentro di te fermentano bandiere-
nessuna bianca: fantasma...




Elegia per la luce

Si sprigiona la luce: ogni raggio
come piccola canna di cristallo scricchiolando irrompe e s’infrange tra le pietre
dove ingrassa l’ignoto con il suo colore.

come pane che lievita nei tini bui -
la luce comincia ad espandersi.

La terra è bagnata, il cielo scuro
con volti feriti giacciono vicino al torrente indistinte teste di soldati
ingarbugliati con radici di rose

Sgorga folle nelle prefigurazioni
l’acqua da tempo prosciugata.

Comincia a sprigionarsi la luce,
si riversa all’esterno -
sacca d’oro colma di fieno
dalle minuscole finestre della capanna

Con il pensiero la rincorro e la tocco,
la rincorro e la tocco,
la bacio con le labbra colorate
la campana all’alba

Piangendo con rotti singhiozzi prego:
Ti rendo grazie, Nostro Signore, per la luce
che ci dai più grande dell’Illuminatore!

Ed onda dopo onda, onda dopo onda
leccandolo come il corpo di Afrodite
scosti il buio con la ramazza
fin che la luce si fissa sulla punta.

Traduzione di Blerina Suta











La Lingua è “la cella dell’essere”
                                         M. Heiddegger


Le Verità Supreme divorano la Fata dell’udito:
ondate oscillanti scuotono e incantano
il timpano; assorda e cade secco
a terra seco cade l’uomo e sordo
qualle schiumoso maiale dalle viscere sgranate
sotto il colpo di lancia.
La Verità Suprema colpisce l’umano cchio inesperto
con il nero lampo della luce,
e stordisce il pigro fiuto con il lezzo del fulmine bruciato.

Non siamo ancora maturi per vedere dall’altra parte
delsuono e della luce.

La Verità Suprema è in attesa lungo l’orrido sentiero,
lontano dalle piazze cittadine o dai mercati popolari,
lontano dai sensi di terreni idoli rigonfi
e traffiggendo il tuo midollo,
appetisce lingua,
a che ciascuna cosa risponda al Dio comune,
anch’esso, Lingua.

Moska. Dicembre 1998








* * *
Gjuha është "qela e qenies".
M.Heidegger

Të Vërtetat e Epërme e përpijnë Orën e veshit:
shkulme shkundulluese shkunden e shitojnë
timpanin; shurdhohet e bje shyt
njeriu si derr shkumak me angrra t'shkoklueme nën patërshanë.
E Vërteta e Epërme e vret Syrin e pastërvitur njerzor
me shkreptimën terratisëse të dritës,
e shtang nuhatjen përtace me duhmën e rrufesë.

S'jemi pjekur ende për të parë anën e përtejme të dritës dhe tingullit.

E Vërteta e Epërme pret në beft, përgjatë shtegut të mnershëm,
larg shesheve popullore a tregjeve sociale, larg
shqisave të mbufatura me hyjni kallpe, e duke t'u ngulur në palcë,
gjakon gjuhë, gjersa
gjërat t'i gjegjen Zotit të tyre, që, gjithaq, është Gjuhë.

Moskë. Dhjetor 1998





* * *


Sbottonatura. L’ora dell’oscuro istinto pulsa
La mezzanotte. L’appigliarsi delle ombre si gioca al sorteggio-

La ragione. Ebbra e non vede per nulla
Gli oggetti. Lo stordimento della voglia cavalca senza morte

Bare. Non ha principio non ha limite la funesta ora
Il delta. Fuoriesce una schiuma di niveo biancore

La sensazione. Cieca segue il caldo flusso
Il mistero. Batte l’ali a spasmi come volatile

La sbottonatura. La sbottonatura. Ed i tiepidi corpi
La fiammata. Accende spontaneamente

I corpi. Il supplizio dello spettacolo, questo vivo animale
Fuoriesce. L’animale che rigenera in aspetto umano.

1997




* * *

Shkopsitje. Orën e instiktit të errët rreh
Mesnata. Kapërthimi i hijeve hidhet në short -

Arsyeja. Është dehur dhe fare nuk sheh
Objektet. Trallisja e epshit kalëron pa mort

Tabute. S'ka fill as cak ora e zezë
Delta. Derdh shkumë të bardhë krahnezë

Ndjesia. Ndjek qorraz rrjedhën e nxehtë
Misteri. Rreh krahët me ngërçe si shpend

Shkopsitja. Shkopsitja. Dhe trupat e valë
Zjarrmia. I ndez vetvetiu

Trupat. Pamja cfilitëse, kjo kafshë e gjallë
Derdh. Kafshën që ngjizet në trajtë njeriu.

Moskë, 1997




* * *


La terra lievitata del marzo
Con le azzurre violette,
Mi avvicinò le terre sotto il piede
Mentre piangevo.

Si avvicinano le compassioni vicine…
Quanti anni sono diventato?
Di memorie- le convulsioni dei pegni-
Come pesciolini buttati sulla sabbia.

Questo corpo va ancora riportato
In mezzo a questa stessa desolazione:
Cosa conservare, cosa far perdere ancora
A questa disperazione fatta di carne?


1994







* * *
Toka e ardhur e marsit
Me vjollca të kaltra,
M'i suall dherat ndën këmbë
Tek qaja.

Aviten keqardhjet fqinje...
Sa mijëra vjeç jam bërë?
Kujtesash - konvulset e pengjeve -
Peshq të flakur në rërë.

Ky trup dhe më tej duhet bartur
Përmes po këtij pikëllimi...
Ç't'i ruaj, ç't'i humbas më tjetër
Këtij mjerimi prej mishi?

1991



***


Ti espandi in questa ora tarda come inchiostro di Calamaro
Nascondendo i tuoi ciechi tentacoli: L’anima tua - medusa
marina!
La sollevi, bagnata per l’attesa, con interi strati di pegni marciti,
Con oscure zone di nostalgia, con tutti i fremiti
Che rabbrividirono il tuo corpo e vergognosi si rovesciarono
uno ad uno nella fodera.

Sgorgata dal desiderio come bissa dai mille occhi, la memoria- lì:
Area impregnata sazia di buio stagnante senza una scintilla-
Pronta di vendicarsi,
Cielo che mangia uccelli vivi,
Muro spesso e freddo
Affondato nel nebbione dei suoi miti.

Tu sei materia consumata dalla definizione. Non puoi deviare
A questo scuro casale: il suo contenuto si allarga
Incavando un'altra forma
Che sicura si sta ingrandendo in te,
Sicura, con la nera notizia verso il futuro…

Quanto più alto sia il tuo volo-
Così rimbombante sarà il precipizio.
Tu non sei che una caverna che ti allarghi all’infinito
Con dentro l’architettura del crollo.




* * *
Ti lëshohesh në këtë orë të vonë si mellan Kallamari
Duke fshehur preklat e tua të verbëra: shpirti yt - kandil deti!
Ti e ngre atë, të qullur në pritje, me shtresa të kalbura pengjesh,
Me zona të errëta mallesh, me gjithfarë regëtimash
Që ta përqethën shtatin e të turpëruara u rrëkëllyen
Një nga një në këllëf.

Teptisur nga epshi si bishë mijra sysh, kujtesa - aty:
Ajër i nginjur - cit me errësirë të ndenjur pa një xixë -
E gatshme të marrë hak,
Qiell që ha zogj të gjallë,
Mur i trashë e i ftohtë
Fundosur mjegullimës së miteve të veta.

Ti je lëndë që të ka ngrënë përcaktimi. Nuk i shmangesh dot
Kësaj bujtine të errët: përmbajtja e saj zgjanohet
Duke gërryer një tjetër formë në ty,
E sigurtë, me kumtin e zi drejt ardhmërisë...

Sa më i lartë të jetë fluturimi yt -
Aq më shungulluese ka me qenë rënia.
Ti s'je veçse zgafellë që zgjanohesh pafund
Me arkitekturën e shembjes përbrenda.

Moskë, shkurt, 1998




Angelo di nicotina
Amo te, angelo di nicotina,
Bruno semolino da matita travestito.
Sussurro dalle labbra pallide,
sussurro dalle labbra tremanti
Lontani discorsi che la memoria respinge.

Tu precipiti col paracadute nella dolce serata
Sparse macchie di buio lambendo:
Le ali sussurrano- fiori di accacia al vento-
Angelo di nicotina, sei desolazione matura!

Precipiti come grossa fatidica cifra -
Come castagna che esplode sul fuoco in frammenti volanti.
Ti amo, angelo di nicotina-
Clown di colori d’acquarello
Con il colore della mia promessa di dissolvermi all’alba.




ENGJËLL NIKOTINE
Të dua ty, engjëll nikotine -
Farë e zeshkët e veshur si laps.
Pëshpëri me buzët e zbehta,
Pëshpëri me buzë të dredhura
Ligjërata të largëta që kujtesa t'i zbraps.

Ti lëshohesh me parashutë në mbrëmjen e butë
Terrin njolla-njolla duke lëpirë:
Flatrat të shushurijnë - lule akacie në erë -
Engjëll nikotine, ti je brengë e arrirë!

Ti lëshohesh si shifër e trashë fatidike -
Si gështenjë e plasur në zjarr qe flatron si ferrak.
Të dua, o engjëll nikotine -
Klloun bojërash uji
Me ngjyrën e premtimit të shpërbërjes sime në ag.

Moskë, mars 1998














De Arte Poetica
Che tu possa incitare le prime parole, così, solo per dare
Tempo al pensiero
Di comprimere la libera traiettoria in un arco di volontà
gotica.
Liberare lo spazio tra gli impeti stagnanti
di subbuglio
E far tremare le corde del Fiato con pathos e sete
araldica.
Che alle fondamenta dalle gengive gonfie, possano spuntare
muri di sopradenti.
Sul materiale grezzo lo Spirito del Fiato, possa schiacciare in giù
la materia.
Accorcia la distanza tra te e Dio pietra su
pietra
Ipnotizza negli oggetti il cuore del quando e
del giammai.
Alla fine quando la cupola con la lancia, avrà trafitto
il petto del cielo,
E la sua freccia avrà segnato
un altro flusso di Tempo -
Per cattedrale che tu innalzasti a eterna memoria,
Nessuno ospiterai, nessuno riaccompagnerai
all’uscita,
Solo i venti di tardo autunno
ti verranno incontro
Arrocchiranno tra le fredde volte e cadranno a terra
come otri,
Quale ultimo desolato respiro anche tu ti spegnerai
sotto il capitello-
Prima di completare l’ultimo pensiero – sospensione passeggera
del tempo andato:
Perché, per chi e per cosa, hai innalzato la costruzione
dove moristi?

Mosca, 18. 11. 2000


A Elvana

Sul giaciglio, distesi nella muta sera
Sarai il Fiume ed io Fusto
E a stento riuscirai, al tatto delle labbra,
A spaccare il mio corpo in gemiti e schegge …
Ma tu mai verserai le tue gocce,
Né io dei vivi e dei morti avrò invidia e rabbia.

E poi ci battezzeranno… Mentre tu, promesso
A cinque oceani in una volta ,
Sarai il fiume che con sé porta quel Fusto-
Capostirpe sarò per quella gente,
E se non si troveranno nomi che dicono gioia
Forse ti potrò chiamare Anna.

Come cose prese in prestito- gli anni che non tornano,
Da un inverno all’altro nel destino versano.
Lieve e lunga è la via da noi iniziata
Quale mezzo che perde lo scopo per strada,
Alla fine sarà a noi visibile la meta
Di un tragitto percorso soltanto a metà

Alla meta nudo sarò, e tu spoglia,
Entrambi saltando valli e pendii
Al ritmo della corsa, daremo sereni gli addii
A quel luogo, ove mai avemmo nemici,
E a potenti mani di altre rive -
Si uniranno un giorno nel letto prosciugato.




Mille Anni di Solitudine della Lettera “KH”Dedicata a I. Kadaré

…Poiché il tempo si crea dalla morte, noi
Siamo la sua urna, siamo l’anello accerchiante,
Siamo la scheggia galleggiante tra il fogliame e il rito -
Visione effimera, schiuma marina o nuvola
Irrequieta nei cieli, figli della parabola -
La lacrima che si perde nel fiume di Eraclito.

…Poiché il tempo è l’essere in presenza e in assenza,
E l’assenza si crea dalla nostra morte.
Si aprirà il sipario e presto o tardi
La non Presenza sarà a tutti Rivelata
Saremo il perno rivestito di senso
E il fiume di Eraclito tracimante all’indietro.

…Poiché il tempo torna a quello stesso tavolo
Ad assaggiare le briciole che aveva lasciato,
Ed il giorno glorificato trasfigura la notte scura,
E la notte si ritira accanto alle costellazioni e alla luna-
Indolente come versi in anacrusi,
A quel tavolo ritorna il tempo

…Poiché il tempo non è ineluttabilmente distruzione
dell’essenza dell’Essere, dell’anima in Nulla.
L’altra faccia della sua medaglia è vita
La morte è l’Oasi e Cristo sulla Croce,
Dove il tempo è sospeso, si espande ed innalza
Altri profeti per gli oggetti e per noi.

…Poiché la morte è solo riposo dello Spirito,
La sua purificazione per il nuovo richiamo
Nella viva pulsazione dell’Essere nel tempo.
La morte è riardere del fogliame dalla brina-
Dello stesso fogliame che ritrova
Il verde ramoscello e lo Spirito che scalda.

La morte è l’assopimento dell’Essere, -
Flusso impuro di un tempo stagnante,
È anche nodo di tempo compatto
E difficilmente dicibile.
Perché il tempo si muove solo nell’Essere
Come il dorso di una lettera, fonema.

Forse il tempo muove scorre e si irrigidisce in una lettera?
“Tu, anima mummificata, - lasciami, o prendimi,
O trasformami di nuovo come in Principio -
In parentesi di Logos sigillata con cera,
In tempo di caos, in Spirito di confusione,
O restituiscimi a uno stato di solitudine gelata”-

Disse la lettera kh e d’impeto si voltò
Profilo – congelato verso l’eternità
Una notte con lentiggini di stelle sul viso-
E rimase pegno sospeso in gola
Nel cuore dell’Illiria:
Nella laringe dell’albanese – la prima sciagura



Tmu – Tarrakan

“E se il fantasma visse una volta qui,
Abbandonò questa casa. La abbandonò”
Josif Brodskij

I
Qui il tempo è sfondato da venti oscuri
E giace distillato nel Mar Nero.
Con grossi bastoni di ciechi rovesci
Su gusci dal collo lungo delle dune soprastanti-
Si svegliano notizie dormienti di trascorsi deliri
Per pene future al veleno di ieri,
Che si recano in spalla, si scontrano come formiche e si dissolvono
In sabbia anonima dove perdono se stesse

II

Qui “gli eredi” inventano l’apologia
Di un passato che non hanno mai avuto.
Così anche il sarto, senza stoffa, comunque
Inventerà un vestito povero fatto di stracci.
Così danno da bere alla storia
Antiche fontane di acqua rubata,
E cresce mostruoso il nuovo inganno
Contro corrente di memoria castrata.

III

Quanto gli imperi lasciarono su questa ripa
Sono i rovi dell’antica città: Gorgypa.
Ma il tempo morse e spalmò nel cervello
Strati di pomate tra fasce e strisce.
Eh! L’Essere come Baco avvolta in bozzolo
Sonnecchia in allucinazione di alfabeti, in delirio e in narcosi,
E, se si risveglia nel fondo delle grotte –
Il Proteo e stesso gli fugge via – in metamorfosi.

IV

Con le sue fronde di venti misteriosi, cosa può dirci ancora
Questa notte di suoni subdoli che intreccia al fogliame?
Con il suo acquario che ondula in flutti fauna di stelle mature?
Con il suo midollo di storia pietrificata dai pegni?
Con i suoi crani sotterranei immersi in pianti di lutto?
Con la campagna sciagurata di Svjatoslav risucchiato
Da turbini ciechi? Con la gloria perduta dell’atamano
Sui rovi irreversibili di Tmu- Tarrakano?


V

L’uomo. Gli uomini. L’umanità. Il pensiero di nuovo
Torna a mani vuote alle nozioni perdute.
Il pensiero si offende. Esplode tra le dune il vento.
L’uomo. Gli uomini. Tutta questa industria
Di carne nuda riarsa sotto il sole-
Questo formicaio di frutta scura di sangue
É l’illusione ultima che non vuole crollare,-
(Illusione tra parentesi che è più o meno eternità).

VI

Lasciamo che il mare sospiri e batta la riva
Con le interiora, i cocuzzoli, gli occhi di Ifigenia
Che guardano da questo insediamento greco
Lo spazio sacro del Golfo della Pontide.
E noi torniamo alla steppa, ove, calando alle spalle,
L’occidente turco minaccia machie di sangue .
Si rigonfia il crepuscolo. Ragni e scorpioni
Si sbranano tacitamente catturati tra le reti.




Contrappunto

Ancorato in questa stanza
Come una tomba galleggiante nella notte
Spesso mi sento scapolo,
Privo di qualsiasi virtù superflua-
E perché devono stimarmi?
Con un busso dell’antica memoria
Si sveglia dal torpore un sole archeologico.
Lampeggiano solitari i prati dell’infanzia.
Con lo Spirito limpido delle Divinità anonime…
Riempirono i dischi commoventi delle stagioni -
Ove la foglia toccava la foglia
E moriva.
Sopraggiunsero pianti variopinti
Dipinti di stati d’animo
Come piogge sprigionate dalle voglie.
Ma come è umida la violenza!
È una parola dal ceppo delle parole
Come la repressione senza talento degli istinti.
Subito il brivido sussurra
Nel tuo morbido corpo
Con lo sbaglio delle persone.
Ero energia verbale intontita-
Troppo sospetto, per dubitare
Dell’invecchiamento degli oggetti in mani nervose,
Del pianto di seta dell’incompletezza,
Della geometria rinnovata del Nilo presunto,
Delle frecce bianche nelle mele pecaminose-
E di tutte le codizioni ambigue per la prova di Dio.

I cieli si spengono per le fiacche pianure
E grappoli verdi di illusioni
Sotto la pioggia marciscono…

Ma la notte divorò terre a non finire…
Disinvolta e tradita
Come la mia inutile forza,
Galleggiano per la notte come trappole
Scheletri prestorici di acquatici-
Balene con colline sulla schiena
Scivolano, come sull’olio … E senti
Come, ecco, finalmente,
Il momento dell’esaurimento giunse.
L’anima si catura nella luce
Come una disperata vespa sul vetro.
E un grido azzurro
Esplode e spruzza i vetri
Con onde di sospiri caldi.

L’apocalisse arde in te


Si è capita la fine…
He ti dice che qualcuno ti deve spostare.
Lontano dai luoghi emozionali
Dove si proiettano
Architteture strategiche di effetti.
Ma è stato già detto:
I calcoli falliscono
E cadono come una mela
Troppo matura su la sua ombra.
Forze economiche di venti
Si scateneranno nel pathos lirico
Su ripidi altipiani di lacrime.

Il gang del cuore è suonato
Soppressato fin’a distillarsi dal dolore
Cadde.

Come una catenella scintillante
Mi fece sparire nel buio
Il giorno piegato per te.

Vogliamo cominciare un gioco di oblio, di minacce
Di misurazioni di temperature e canti popolari.

Mi stano demolendo, Dei,
Questi sacrifici consecutivi!

Il mio diletto gira intorno come un lucido cucchiaio di tè
Dentro il bicchiere, del crepuscolo-
Ma la miseria assomiglia alle mie mani
Che non so dove mettere

Estasi vischiosa della notte,
Come una testa colpita nel cervello!
Diventa possibile come sapore di tabacco
L’assorbimento della linfa profumata.

Movimenti enigmatici di stelle
Si arroccano
Secondo un itinerario convulso di scaco
Fin allo “scacomatto”
Per l’ultima stella.
Ma sono così pacifico, diavolo,
Come il maialino che si gode il sole.

Fuori,
La terra assiderata
Gira e strilla
Come Cassandra accoltellata alla gola,-
E io,
Con la sera nel corpo,
Cerco di aggrapparmi all’ultimo filo-

Poiché il gong del cuore
Suona, suona…

Tutt’ad un tratto si acceca la vista!
Come uccello dissanguato
Il libro si stacca tra i piedi.
Le ginocchia non reggono
Perché come la nave “Beaggle”
Raccolsi nei tuoi mari
Il Nulla.

La pace si diffonde nella testa-
Ma no… Non il volo di una miriade di pernacchie
Che crollano, con la desolazione acquatica negli occhi

Si,… si! Sono rimasto solo in questo mondo
Come un lamento.

Penso che ci sia tempo di pensare che non si deve pensare.

Tirana 1993

Traduzione di Blerina SUTA